تواناسازی کارکنان با ایجاد اعتماد

و تایتحقیقات و بررسی‌های پژوهشگران حوزه مدیریت این نکته را روشن می‌سازد که اصول مدیریت سنتی یعنی برنامه‌ریزی، سازمان‌دهی، جذب و استخدام، نظارت و کنترل به سمت رویکردهای جدید هدایت، تواناسازی کارکنان، ارزیابی  و مشارکت در قرن بیست و یکم تغییریافته که اصطلاحاً به آن اصول مدیریتLEAP  می‌گویند. تصور رایجی که در مورد تواناسازی کارکنان وجود دارد این است که اکثر مدیران و روساء فکر می‌کنند با مفهوم تواناسازی آشنا هستند در حالیکه این‌گونه نیست. اگر از 100 نفر درباره مفهوم تواناسازی سؤال کنید شاید با 100 پاسخ متفاوت روبرو شوید. بسیاری از سازمان‌ها علاقه‌مندند فرآیند تواناسازی کارکنان را اجرا نمایند زیرا معتقدند کارکنان توانمند می‌توانند دررسیدن به اهداف سازمانی نقش مهمی داشته باشند؛ اما واقعاً تواناسازی کارکنان چیست و چه تعاریفی دارد.

• آزادسازی دانش مهارت و قابلیت کارکنان که تاکنون در درون آنان محبوس بوده است تواناسازی کارکنان نام دارد.
•  دادن قدرت تصمیم‌گیری به کارکنان تا صدای آنان در سازمان شنیده شود.
• ک حالت درونی انگیزش در کارکنان است، یعنی ایجاد شرایط لازم برای ارتقاء انگیزش در کارکنان در انجام وظایف از طریق پرورش احساس لیاقت است.
•  کارکنان را طوری آموزش دهید که برای انجام کار کمتر

هدف اصلی مدیران باید ایجاد محیطی کاری باشد که در آن کارکنان توانمند، کارآمد، مشارکت‌جو و شاد باشند. اعتمادسازی در سازمان می‌تواند به ایجاد چنین محیطی کمک شایانی نماید. ازآنجایی‌که در تواناسازی کارکنان هدف استفاده بهینه و حداکثری از دانش، مهارت و قابلیت کارکنان است لذا کارکنان باید به ما اعتماد داشته باشند.

ظرفیت‌های خود را در اختیارمان قرار دهند به‌عنوان‌مثال ما کلید خانه یا اموالمان را به چه کسی به امانت می‌سپاریم؟ به کسی که به او اعتماد داشته باشیم و به‌خوبی از اموال ما محافظت کند در سازمان نیز چنین شرایطی حکم‌فرماست.

جک ولش معتقد است برای اینکه کارکنان را به تلاش بیشتری وا‌داریم لازم است تا در آنان حس تواناسازی را به وجود آوریم احساسی که آنان خود را مالک کار و سازمان بدانند.

اما اعتماد در تواناسازی کارکنان چیست؟

اعتمادسازی موضوع پیچیده‌ای نیست اما نیازمند زمان است. امکان دارد شما ظرف چند دقیقه چای درست کنید اما چیزی فوری بنام اعتمادسازی نداریم. برای اعتماد دو تعریف زیر وجود دارد:

• اعتمادسازی یعنی اجازه دهید دیگران از احساسات، هیجان‌ها، واکنش‌ها و نیازهای شما آگاه شوند.
• اعتمادسازی یعنی به دیگران اطمینان دهید که حامی آنان هستید و قصد ضربه زدن به آنان را ندارید.

بسیاری از کارشناسان بر این باورند که اعتماد یکی از مهم‌ترین عوامل در ایجاد محیط کاری هم‌افزا، یکپارچه و اثربخش هست. سازمان‌های موفق سازمان‌هایی هستند که میان کارکنان آنان و مدیران اعتماد متقابل وجود دارد لذا مدیران همیشه این سؤال را مطرح می‌کنند چطور می‌توان در محیط کار به اعتمادسازی پرداخت. پاسخ این است بهترین روش اعتمادسازی جلوگیری از بی‌اعتمادی در سازمان است. اعتمادسازی همیشه، باید از رده عالی سازمان شروع شود. اعتمادسازی به شرطی به وجود می‌آید که مدیران و روسا سرمشق و الگوی دیگران باشند. برای ایجاد اعتماد می‌توان توصیه‌های زیر را بکار گرفت.

1- بر پایه صداقت کارکنید

صداقت سنگ زیربنای اعتمادسازی در سازمان است و تاثیر بسیار زیادی بر توسعه ارتباطات کارکنان دارد. رفتار صادقانه باید از مدیریت عالی سازمان شروع‌شده و تا پایین‌ترین رده سازمان ادامه یابد. صداقت یعنی حرف و رفتارتان یکی باشد.

قرآن کریم سوره صف آیه 2؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید چرا سخنی می‌گویید که عمل نمی‌کنید.

می‌گویند در زمان حضرت رسول (ص) مادری همراه کودکش نزد آن حضرت آمدند و گفت یا رسول‌الله من از دست این بچه عاجز شده‌ام. این بچه رطب را خیلی دوست دارد و زیاد می‌خورد هر چه او را نصیحت می‌کنم به حرفهایم گوش نمی‌دهد امروز او را آورده‌ام تا بفرمایید از رطب خوردن پرهیز کند. پیامبر (ص) فرمودند بسیار خوب شما بروید فردا کودک را بیاورید تا نصیحت‌کنم. مادر رفت و فردا کودک را آورد و پیامبر گرامی (ص) با زبان خوش با کودک صحبت کرد و در میان حرف‌هایش او را نیز نصیحت کرد که به حرفهای مادرش باید گوش دهد و از خوردن زیاد رطب پرهیز کند. کودک پذیرفت و گفت حالا می‌دانم که چرا نباید زیاد رطب بخورم چون مریض می‌شوم. مادر از حضرت رسول (ص) تشکر کرد و پرسید حالا که کار به این آسانی بود آیا ممکن است بفرمایید چرا دیروز او را نصیحت نکردید؟ مگر دیروز با امروز چه فرقی داشت؟ حضرت فرمودند بله دیروز و امروز فرقی نداشت ولی خودم دیروز رطب‌خورده بودم و شایسته بود روز دیگر او را منع کنم که خودم رطب نخورده باشم. مولانا در این رابطه با تناقض حرف و عمل می‌گوید:

             آنچه نپسندی به خود ای شیخ دین           چون پسندی بر برادر ای امین

وای بر احــکام دیگــرهای تــو                تا چه آرد بر سر و بر پای تو

2- به‌جای اهداف فردی بر اهداف مشترک تمرکز کنید

کارکنان وقتی احساس کنند از طریق فعالیت‌های گروهی و با همکاری یکدیگر بجای مجموعه‌ای از اهداف فردی به خواسته‌های خود می‌رسند اعتماد متقـابل به وجود می‌آید. این امر لازمه کارگروهی است. گروه وقتی می‌تواند به کار ادامه دهد که اعضایش به یکدیگر اعتماد داشته باشند.

3- رازدار باشید

اگر می‌خواهید اعتماد را در وجود کسی نابود کنید اطلاعات محرمانه و اسرارش را فاش کنید. وجود شایعات و تهمت زدن بیش از هر عاملی بر اعتبار و حیثیت افراد و سازمان لطمه وارد می‌سازد.

قرآن کریم سوره حجرات آیه 12: در کار دیگران تجسس نکنید.

حضرت علی (ع) خطاب به مالک اشتر: ای مالک از میان مردم آنان که عیب جوترند را از خود دور کن پس مبادا آنچه پرتو پنهان است آشکار گردانی.

امام جعفر صادق (ع): بدترین افراد امت اسلامی کسانی هستند که زبان خود را حفظ نمی‌کنند و اسرار دیگران را فاش می‌سازند. مولانا در رابطه با رازداری می‌گویید:

                  گفت پیغمبر که هر که سـر نهفت          زود گردد با مراد خویش جفت

دانه‌ها چون در زمین پنهان شود           سـرآن سـرسبزی بستـان شود

4- مدیریت برمبنای پایش محیط کار

مدیران برای آنکه کارکنان را خوب بشناسند لازم است زمانی را صرف دیدار آنان در محیط کارشان کنند که به این روش مدیریت برمبنای پایش محیط کار یا مدیریت برمبنای پرسه زدن می‌گویند. تاریخچه این مفهوم به سال 1970 برمی‌گردد که در سالهای اخیر توسط تام پیتز و رابرت واترمن رواج یافت. الگوی این مدیریت بیل گیتز است که می‌گویند اسامی 1000 نفر از کارکنانش را از این طریق به خاطر داشت و دیگری اسیتو جابز کارآفرین، مخترع و مدیر ارشد اجرایی شرکت رایانه‌ای اپل بود که در سال 2011 در سن 55 سالگی به علت بیماری سرطان لوزالمعده دار فانی را وداع گفت.

مدیریت بر مبنای پایش محیط کار به‌عنوان راهکاری مناسب برای شنیدن انتظارات و پیشنهادات سازنده از سوی کارکنان شناخته می‌شود و روشی غیررسمی برای برقراری ارتباط با کارکنان و جلب اعتماد آنان خارج از اتاق مدیر/رئیس صورت می‌گیرد.

حضرت علی (ع) خطاب به مالک اشتر: ای مالک با مردم ارتباط مستقیم داشته باش و از نزدیک به حرف‌ها و نظرات آنان گوش بسپار و از فاصله گرفتن از آن‌ها بپرهیز مبادا به مدت طولانی خود را از مردم دورنگه داری.

5- به قولی که می‌دهید پایبند باشید

اگر شک دارید که نمی‌توانید به قول‌تان عمل کنید هیچ‌گاه قول ندهید. چون اگر اعتماد از بین رفت احیاء آن خیلی دشوار است. اگر قولی به کسی دادید آنرا یادداشت کنید که فراموش نکنید.

قرآن کریم سوره مؤمنون آیه 8: آنان (مؤمنین) به امانت و عهد و پیمان خود وفادارند.

حضرت محمد (ص): ایمان ندارد آنکه به عهد و پیمان خود وفادار نیست.

حافظ شیرازی در این رابطه می‌گوید:

           اگر رفیق شفیقی درست پیمان باش           حریف خانه، گرمابه و گلستان باش

روایت است روزی رسول گرامی اسلام (ص) در کنار سنگی با شخصی وعده دیدار داشت آفتاب بالا آمد و هوا هرلحظه گرم‌تر می‌شد ولی آن شخص نیامد. یاران به آن حضرت فرمودند خوب است از آفتاب به سایه بیایید. حضرت فرمودند من امروز با آن شخص در کنار این سنگ وعده دیدار داشتم و تا او نیاید ازاینجا نخواهم رفت.

6- به هنگام مشکلات به کمک کارکنان بشتابید

دکتر آلن بروتل در مقاله‌ای باعنوان چطور می‌توان اعتمادسازی سازمانی به وجود آورد می‌نویسد: پدرم هرسال من و برادر کوچکم را در حالیکه هفت‌ساله بودم به کلاس آموزش شنا می‌برد. ترس از غرق شدن همیشه همراه‌مان بود. بنابراین هنگام شنا کردن در استخر برای جلوگیری از غرق شدن مرتب دست و پازده و تقلا می‌کردم شنا کردن در این استخر کوچک برای کودکی چون من خیلی دشوار بود انگار که یک مایل شنا کرده بودم.

در این شرایط همیشه به دستورات مربی‌ام گوش می‌کردم حتی اگر دستور می‌داد به نقاط عمیق‌تر استخر بردم اطاعت می‌کردم چرا؟ چون به مربی اعتماد کامل داشتم. او همیشه آماده کمـک به ما بود و دائمـاً ما را زیر نظـر داشـت بنابراین با خیـال آسوده شنـا می‌کردیم. وقتی درون آب شیرجه می‌زدیم مطمئن بودیم که مربی‌مان حواسش جمع است اگـر دچـار مشکلی می‌شدیم سریعاً به کمک ما می‌آمد و نجاتمان می‌داد؛ اما سؤال این است آیا مدیران و روسا می‌توانند مانند مربی شنا اعتماد کارکنان خود را جلب کنند؟

قرآن کریم سوره قصص آیه 75: نیکی کن همان‌طور که خداوند به تونیکی کرده است.

حضرت محمد (ص): محبوب‌ترین افراد کسی است که وجودش برای مردم سودمندتر باشد.

حضرت علی (ع): آیا به این قناعت کنم که گفته شود من امیر مؤمنانم اما در سختی‌های روزگار مردم شریک نباشم.

مولانا در ین باره می‌گوید:

                   خیرکن با خلق بهر ایزدت          یا برای راحت جان خودت

‌۷- عدالت را رعایت کنید

وقتی کلیه کارکنان اعم از کارکنان جدیدالاستخدام، موقت، رسمی و غیررسمی و پاره‌وقت احساس کنند به‌عنوان عضوی از سازمان ارزشمند هستند و عدالت در مورد آنان رعایت می‌شود اعتماد در آنان شکل می‌گیرد.

قرآن کریم سوره نحل آیه 90: خداوند به عدل و نیکی کردن امر می‌کند.

امام علی (ع) خطاب به فرمانداران: در چیزهایی که مردم در آن‌ها برابرند از انحصارطلبی پرهیز کن زیرا عدالت سبب حیات است.

8- قانون پیگمالیون

این قانون می‌گوید رابطه معناداری میان انتظارات از یک فرد و عملکردش وجود دارد. وقتی مدیری فکر می‌کند که کارکنانش به‌خوبی نمی‌توانند از عهده کارها برآیند در حقیقت مانند این است که کارکنان نمی‌توانند آن کار را انجام دهند. اگر مدیری انتظار عملکرد عالی از کارکنانش داشته باشد در حقیقت مانند این است که کارکنان می‌توانند آن کار انجام دهند. نمونه آنرا می‌توان در تاریخ اسلام به تغییر رفتار حربن یزید ریاحی  و در ادبیات غرب به ژان والژان  اشاره کرد.

نظامی گنجوی در این خصوص می‌گوید:

                         مزن فال بد که آورد حال بد          مبادا کسی کو زند فال بد

در خاتمه ضروری است نتیجه تحقیقی که در ماه مه سال 2010 در جامعه آماری کادر درمانی بیمارستان‌ها در ایالت ایندیانا آمریکا صورت گرفت حاوی این نکته است وجود اعتماد متقابل میان کادر درمانی (پزشکان، پرستاران، داروسازان و غیره) و مدیران موجب اثربخشی سازمانی، رضایت‌مندی شغلی، تعهد و وفاداری می‌شود. این تحقیق با عنوان توانمندسازی، اعتمادسازی و احترام در محیط کار از سوی دانشگاه (BSU Ball state university ) صورت گرفت.

تواناسازی کارکنان