در این مطلب به بررسی مدیریت دانش در شرکت دارویی فایزر می‌پردازیم.
از اولین روزهایی که ویروس کرونا با سرعت بسیار زیاد در سراسر جهان شیوع پیدا کرد، گمانه‌زنی‌ها در خصوص مدت‌زمان موردنیاز برای تولید واکسن کرونا یکی از اخبار پرطرفدار رسانه‌ها بود تا اینکه شرکت فایزر، غول صنعت داروسازی دنیا اعلام کرد نتایج اولیه آزمایش واکسن کرونا نشان می‌دهد این واکسن بیش از ۹۰ درصد کارایی دارد. فایزر با همکاری شرکت بیون تک آلمان توانست این موفقیت بزرگ را در کمتر از یک سال کسب کند. این در حالی است که تولید یک واکسن جدید معمولاً به ۱۰ تا ۱۵ سال زمان نیاز دارد و سریع‌ترین واکسنی که تاکنون تولیدشده برای بیماری اوریون بوده که روند تولید آن چهار سال طول کشیده است.
اما چگونه می‌توان مدت‌زمان تولید یک واکسن را تا بیش از 10 برابر کاهش داد؟ آیا فقط تجهیزات با تکنولوژی بالا این موضوع را تسهیل کرده یا عوامل دیگری نیز در کسب این موفقیت اثرگذار بوده است؟ در این مطلب به‌صورت خلاصه اهمیت مدیریت دانش در صنعت داروسازی را موردبررسی قرار داده و بخشی از تجربیات شرکت فایزر در پیاده‌سازی مدیریت دانش را با هم مرور می‌کنیم.
مدیریت دانش در صنعت دارو
صنعت بیوتکنولوژی و شرکت‌های دارویی با هدف ارتقاء بهره‌وری در روند تحقیق و توسعه، پیاده‌سازی مدیریت دانش را آغاز نمودند. مهمترین ریسک در صنعت داروسازی از دست دادن سرمایه‌های فکری است؛ چراکه موفقیت این صنعت به‌شدت وابسته به دانش تخصصی افراد است. شرکت‌های دارویی میلیاردها دلار برای ایجاد فرایندها و پیاده‌سازی فناوری‌های نوین سرمایه‌گذاری می‌کنند؛ درحالی‌که خروج خبرگان به دلیل بازنشستگی و یا پیوستن به شرکت‌های رقیب یکی از مهمترین چالش‌های آن‌ها به شمار می‌آید.
نتایج یک نظرسنجی نشان می‌دهد که 55 درصد از مدیران شرکت‌های مطرح داروسازی نگران از دست دادن خبرگان خود در اثر بازنشستگی طی 5 تا 10 سال آینده هستند. علاوه بر این، 78 درصد این شرکت‌ها در حال برداشتن گام‌هایی برای کاهش اثر از دست دادن این کارمندان هستند. برخی از شرکت‌ها با حفظ بازنشستگان احتمالی به‌عنوان مشاور یا مشاغل پاره‌وقت از این مشکل جلوگیری می‌کنند؛ اما یک راه‌حل دائمی و اثربخش سرمایه‌گذاری بر روی مدیریت دانش است.
مدیریت دانش فرآیندی است که به موجب آن شرکت‌های دارویی داده‌ها، اطلاعات و مهمترین دانش و تجارب کارمندان خود را شناسایی کرده و سپس با ذخیره‌سازی و اشتراک‌گذاری مجدداً از آن استفاده می‌کنند. پیشینه اقدامات مدیریت دانش در صنعت داروسازی به حدود 20 سال پیش باز می‌گردد؛ اما از سال 2008 و با انتشار “سیستم کیفیت دارویی ICH Q10 “، اهمیت مدیریت دانش به‌عنوان یکی از عوامل اصلی اجرای موفقیت‌آمیز سیستم کیفیت دارویی مؤثر مورد توجه بیشتری قرار گرفته است. ICH Q10 مدلی برای سیستم کیفیت دارویی است که می‌تواند در مراحل مختلف چرخه عمر محصول پیاده‌سازی شود.
به طور کلی تعداد بسیار کمی از داروهای تولیدشده می‌توانند فرآیند ارزیابی و تأیید سازمان غذا و داروی ایالات متحده(FDA) را با موفقیت طی کند و فقط تعداد معدودی از داروهای جدید هر ساله به بازار عرضه می‌شوند؛ بنابراین شرکت‌های دارویی باید با دقت تمام تحقیقات و مستندات پشتیبانی خود را برای تکرار موفقیت و یادگیری از پروژه‌های گذشته، حتی شکست‌ها را مدون کنند. ایجاد یک سیستم پیشرفته مدیریت دانش می‌توانند دانش مورد نیاز این شرکت‌ها را ساختارمند نموده و آن را در زمان مناسب در اختیار افرادی که به آن نیاز دارند قرار دهد.
مدیریت دانش در شرکت دارویی فایزر
فایزر یک شرکت داروسازی آمریکایی است که مقر اصلی آن در نیویورک قرار دارد و هم‌اکنون به‌عنوان بزرگ‌ترین شرکت داروسازی جهان شناخته می‌شود. این شرکت در سال ۱۸۴۹ توسط شیمی‌دان آلمانی-آمریکایی چارلز فایزر تأسیس شد و در طول فعالیت خود در صنعت داروسازی، شرکت‌ها و کارخانه‌های دارویی بسیاری را خریداری و در مجموعه فایزر ادغام نمود است. به‌عنوان نمونه در سال ۲۰۱۵ با شرکت هوسپیرا توافق کرد تا این شرکت را به مبلغ 15/2 میلیارد دلار خریداری کند. هوسپیرا در حال حاضر از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان داروی تزریقی در دنیا است.
محصولات فایزر به سه بخش عمده تجاری تقسیم‌شده است؛ دارو، مراقبت‌های بهداشتی و بهداشت حیوانات که بخش دارویی 88 درصد از درآمد کل فایزر را تشکیل می‌دهد. در میان حدود 70 هزار کارمند فایزر، بیش از 15000 دانشمند مشغول به کار در آزمایشگاه‌های تحقیقاتی در سراسر جهان هستند. مرکز تحقیق و توسعه جهانی فایزر[1] بزرگ‌ترین سازمان تحقیق و توسعه دارویی در این صنعت است.
فایزر نیز مانند سایر شرکت‌های بزرگ دارویی، برای پیشبرد اقدامات تحقیق و توسعه خود متکی به سیستم‌های مدیریت دانش است. این سیستم دارای زیر سیستم‌هایی برای مدیریت درس‌آموخته‌ها، اسناد و اطلاعات مربوط به تولید داروهای جدید است. یکی از زیرسیستم‌های مهم در مدیریت دانش فایزر، سیستم خبره‌یاب است که از آن برای شناسایی دانشمندان و رهبران دانش در شرکت و متخصصان استفاده می‌شود و بخشی از نقشه دانش این شرکت به شمار می‌آید. فایز برای مدیریت کلیه اسناد و دانش مرتبط با روند توسعه چرخه عمر محصول از پورتال‌های مبتنی بر وب استفاده می‌کند. یکی از قابلیت‌های این پورتال بحث‌های آنلاین پیرامون موضوعات تخصصی است که از آن برای خلق ایده‌های جدید استفاده می‌شود.
شبکه اینترانت تحقیق و توسعه در فایزر دارای ده‌ها برنامه کاربردی سازمان‌یافته ازنظر جغرافیایی و عملکردی است. از این شبکه دانشی برای دسترسی به انتشارات علمی و به اشتراک‌گذاری یافته‌های تحقیقاتی در سراسر مرزهای بین‌المللی استفاده می‌شود. فایزر برای توسعه تعاملات دانشی با حدود 500 شریک استراتژیک خود، اینترانت خود را به یک شبکه خارجی اضافه کرده تا تیم‌های مختلف بتوانند به داده‌های قدیمی دسترسی پیدا کنند و در پروژه‌ها با سرعت بیشتری همکاری کنند. به بیان بهتر کلیه شرکای فایزر به شبکه دانشی این غول صنعت داروسازی متصل هستند و در بستر این شبکه به تبادل دانش می‌پردازند.
رهبری مدیریت دانش در شرکت دارویی فایزر
یکی از مهمترین عوامل موفقیت مدیریت دانش رهبری است. رهبر مدیریت دانش در فایزر وظیفه هدایت برنامه‌های مدیریت دانش در طول چرخه عمر محصول از تولید محصول تا انتقال فناوری به سایت‌های دیگر را بر عهده دارد. این فرد فعالیت‌های زیر را به‌عنوان بخشی از برنامه پیاده‌سازی مدیریت دانش هدایت می‌کند:
- استقرار چارچوب استاندارد مدیریت دانش مطابق با استراتژی کلی شرکت
- پیاده‌سازی و نگهداری فرایندها و ابزارهای مدیریت دانش مطابق با استراتژی‌های تعریف‌شده
- مدیریت و استفاده از درس آموخته‌ها برای بهبود مستمر روند
- ارتقاء سطح فرهنگ تبادل و اشتراک دانش میان همکاران
- شناسایی نقاط قوت و قابل‌بهبود و ارزیابی سطح بلوغ مدیریت دانش
- هدایت و رهبری ساختار حاکمیتی مدیریت دانش
- تدوین برنامه‌های آموزشی برای توانمندسازی کارکنان
- تعیین شاخص‌های کلیدی عملکرد مدیریت دانش و پایش نتایج آن صورت دوره‌ای
- ایجاد ارتباط میان فرایند مدیریت دانش و سایر فرایندهای شرکت
- تعیین پایلوت‌های جدیدی برای توسعه سیستم مدیریت دانش در شرکت‌های زیرمجموعه
- طراحی و توسعه فرایندی برای به دست آوردن و به اشتراک گذاشتن دانش موضوعی و تجربیات ساخت محصولات
- توسعه انجمن‌های خبرگی و انجمن‌های یادگیری در سطح شبکه
بدون تردید مهمترین عامل در کاهش مدت‌زمان تولید واکسن کرونا “دانش و تخصص ” دانشکاران و متخصصان این صنعت در سراسر دنیا بوده است و ابزارها و تکنیک‌های مدیریت دانش به‌عنوان یک تسهیل‌کننده مهم توانسته شرکت‌های دارویی را بیش از پیش در بهبود چرخه دانش یاری دهد. شرکت‌های بزرگ داروسازی دنیا پیاده‌سازی راهکارهای مدیریت دانش را به عنوان یک اصل اساسی مورد توجه قرار داده‌اند و ثمره آن نیز به وضوح در سال‌های اخیر قابل مشاهده است. اما سوالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که چرا صنعت داروسازی کشور ما توجه چندانی به این مقوله مهم نکرده و از میان انبوهی از شرکت‌های داروساز، تنها چند شرکت به استقرار نظام‌‌مند مدیریت دانش روی آورده‌اند!
پانوشت:
[1] Pfizer Global Research and Development