در چند ماه گذشته جمعیت قابل توجهی از انسان‌ها در سراسر دنیا با ویروس کرونا دست و پنجه نرم کرده‌اند. ویروسی که پیشرفته‌ترین کشورهای دنیا در زمینه پزشکی را نیز دچار چالش کرد و تا این لحظه هم کماکان به تعداد مبتلایان و قربانیان آن افزوده می‌شود. متخصصان حوزه‌های مختلف پزشکی در حال مطالعه این ویروس و راه‌های مقابله با آن هستند و هر روز هم اخبار جدیدی در خصوص تجربیات پزشکان در مقابله با کرونا منتشر می‌شود. سؤالی که این روزها ذهن میلیون‌ها انسان را مشغول به خود کرده این است:
واقعاً_ کی_کرونا_را_شکست_می‌دهیم؟
صاحب‌نظران حوزه‌های مختلف مدیریتی در چند ماه اخیر با انتشار مقالاتی تلاش کردند این موضوع را از زاویه نگاه خود مورد بررسی قرار دهند. برای من هم این موضوع از منظر مدیریت دانش جالب بود و مقالاتی که در این خصوص منتشر شده بود را دنبال کردم. بسیاری از مؤسسات معتبر دنیا مانند مرکز بهره‌وری و کیفیت امریکا تقریباً هر هفته یک مقاله در این خصوص منتشر کردن و به موضوع مدیریت بحران کرونا پرداختند. نکته جالب‌توجه در بسیاری از این مقالات، اهمیت زیرساخت‌های مدیریت دانش در بخش بهداشت و درمان بود. موضوعی که در کشور ما کمتر به آن توجه شده یا به بیان بهتر توجهی به آن نشده است.
معمولاً برای بیان اهمیت مدیریت دانش در سایر صنایع از خطای تکراری و دوباره‌کاری حرف می‌زنیم و هزینه‌های فرصت‌های از دست رفته را محاسبه می‌کنیم؛ اما در پزشکی هزینه فرصت، خطای تکراری و دوباره‌کاری هزینه بسیار زیادی دارد و خیلی گران است! گاهی به قیمت از دست رفتن جان یک انسان. بهداشت و درمان یک حوزه دانش‌محور است و کارکنان این صنعت نیاز دارند که به‌طور مداوم آموزش ببینند، به روز باشند و از اطلاعات و دانش موجود برای حل سریع مشکلات و بهبود فرایند مراقبت‌های پزشکی و بهداشتی استفاده کنند. در سالهای اخیر پزشکان و کارکنان پزشکی بیش از حد در اطلاعات و دانش جدید غرق شدند و استفاده مناسب از این دانش برای آنها دشوار است، اما نکته مهم برای تمامی افرادی که در این حوزه مشغول به کار هستند پیدا کردن سریع راه حل‌ها با استفاده از فناوری‌ها و رویکردهای جدید است.
تجربیات موفق جانز هاپکینز در زمینه مدیریت دانش
یکی از مؤسساتی که در توسعه مدیریت دانش بخش بهداشت و درمان نقش بسزایی ایفا کرده، دانشگاه (و بیمارستان) جانز هاپکینز است. دانشگاه جانز هاپکینز قدیمی‌ترین و یکی از معتبرترین دانشگاههای تحقیقاتی ایالات متحده آمریکا است که در شهر بالتیمور در ایالت مریلند قرار دارد. این دانشگاه در سال ۱۸۷۶ شروع به فعالیت کرد و به نام تأمین‌کننده مالی آن، جانز هاپکینز نامیده شد. کمک هفت میلیون دلاری جانز هاپکینز به این دانشگاه که بیش از نیمی از آن خرج ساخت بیمارستان دانشگاه جانز هاپکینز شد، بزرگ‌ترین کمک نوع‌دوستانه تاریخ آمریکا تا آن زمان بود.
این دانشگاه الگوی مدیریتی خود را از دانشگاههای برجسته آلمانی آن زمان که پژوهش-بنیاد (و نه آموزش-بنیاد) بودند برگرفت و از این رو نخستین دانشگاه پژوهشی آمریکا لقب گرفت. هم‌اینک نیز پس از گذشت سال‌ها همچنان با جذب بودجه پژوهشی سالانه بیش از دو میلیارد دلار از نهادهای دولتی همچنان صدرنشین پژوهش در میان دانشگاههای آمریکا است. جانز هاپکینز همواره از زمان تأسیس خود یکی از معتبرترین دانشگاه‌ها و مراکز علمی و تحقیقاتی جهان محسوب شده است. برای بیش از سی و پنج سال پی‌درپی بنیاد ملی علوم آمریکا این دانشگاه را در رتبه نخست سرمایه‌گذاری و هزینه مالی در رشته‌های علمی، پزشکی و مهندسی در میان تمامی دانشگاههای آمریکا به‌شمار آورده‌است. از زمان تأسیس این دانشگاه تا کنون برندگان بیش از سی جایزه نوبل به این دانشگاه وابسته بودند
یکی از اقدامات جانز هاپکینز در زمینه مدیریت دانش، همکاری مستمر در پروژه جهانی K4Health بوده است. این پروژه در تلاش است تا به مردم در سراسر جهان کمک کند تا درباره برنامه‌ریزی خانواده و دانش بهداشت عمومی، یاد بگیرند، به اشتراک بگذارند و به آنها عمل کنند. آژانس توسعه بین‌المللی ایالات‌متحده، دفتر بهداشت جهانی، دفتر جمعیت و بهداشت باروری تأمین در این پروژه با جانز هاپکینز همکاری می‌کنند.
علاوه بر این، پروژه جدید مرکز برنامه‌های ارتباطی جان هاپکینز با نام Knowledge SUCCESS (تقویت استفاده، ظرفیت، همکاری، تبادل، سنتز و اشتراک‌گذاری[1]) همین چند ماه پیش آغاز به کار کرد. این پروژه 35 میلیون دلاری برای یک بازه زمانی 5 ساله برنامه‌ریزی شده است و مبتنی بر تجربیات موفق پروژه جهانی K4Health طراحی شده است و در آن محققین از جدیدترین یادگیری‌های علوم رفتاری استفاده می‌کنند تا راهکارهای مدیریت دانش آسان، جذاب، برجسته و به موقع را در حوزه بهداشت و درمان ارائه کنند.
هدف پیاده‌سازی این پروژه بهبود عملکرد سیستم‌ها و سیاست‌ها با جمع‌آوری، اصلاح و تطبیق جدیدترین شواهد و بهترین شیوه‌های مراقبتی و درمانی است. این اقدامات در راستای فعالیت‌های تنظیم خانواده، بهداشت باروری و سایر حوزه‌های بهداشتی و درمانی انجام می‌شود و به دنبال بهبود سلامت مردان، زنان و خانواده‌ها در سراسر دنیا است. دکتر تارا. سالیوان مدیر این پروژه جهانی در باره ویژگی‌های آن اینگونه می‌گوید: “ما قصد داریم انقلابی در دنیای مدیریت دانش ایجاد کنیم.”
اجرای راهکارهای مدیریت دانش در بیمارستان جانز هاپکینز نیز پیشینه طولانی مدتی دارد و یکی از اهداف اصلی آن ایجاد پایگاه دانش گسترده در پزشکی، پرستاری، بهداشت عمومی، آموزش پزشکی، تحقیقات و مدیریت مراقبت‌های بهداشتی است. جانز هاپکینز برای توسعه نوآوری، استراتژی 5 سالهای (2019 تا 2023) را با 6 هدف کلی تدوین کرده است. به‌اشتراک‌گذاری “به‌روش‌ها” یکی از اقداماتی است که در این استراتژی‌ها بر آن تأکید شده است. پیاده‌سازی مجموعه این اقدامات موجب شده که این مرکز بهداشتی همواره در بین برترین بیمارستانهای دنیا قرار داشته باشد.
کارکردهای مدیریت دانش در بهداشت و درمان
پس از مروری اقدامات جانز هاپکینز در زمینه مدیریت دانش، بد نیست کمی به کاربردهای مدیریت دانش در بهداشت و درمان بپردازیم. مدیریت دانش به متخصصان و مراکز درمانی این امکان را می‌دهد تا از تجربیات جهانی این حوزه برای بهبود ارائه خدمات به بیماران استفاده کنند و بستری را برای نسل‌های آینده فراهم می‌کند تا از اشتباهات قبلی بیاموزند و راهکارهای نوآرانه‌ای را طراحی کنند.
بر اساس مطالعات ما یکی از مهمترین اقداماتی که در حال حاضر در بیمارستانهای معتبر دنیا برای مدیریت دانش در حال انجام است، ایجاد ارتباط بین سیستم مدیریت اطلاعات بیمارستانی با سیستم مدیریت دانش است. همچنین برخی از مؤسسات پزشکی از ابزارهای مدیریت محتوا و سیستم‌های مدیریت دانش برای بهبود آموزش و رفع خطاهای احتمالی پرستاران و کارکنان خود استفاده می‌کنند.
یکی دیگر از کاربردهای مدیریت دانش در صنعت بهداشت و درمان ایجاد شبکه‌های داخلی و یا بین‌المللی بین پزشکان و پرستاران است تا از این طریق دستاوردها و تجربیات خود را برای کمک به بیماران و مقابله با چالش‌های جدید به اشتراک‌گذاشته شده و از آن استفاده کنند. موضوعی که در چند ماه اخیر و با شیوع ویروس کرونا بیش از پیش در حال توسعه است و متخصصین حوزه پزشکی در حال تبادل درس‌آموخته‌های خود در سراسر دنیا هستند و بستر این تعامل سراسری شبکه‌های اجتماعی است. گرچه که بسیاری از آنها حتی واژه مدیریت دانش هم به گوششان نرسیده، اما در حال استفاده از ابزارها و تکنیک‌های مختلف برای شناسایی، خلق، ذخیره‌سازی، به‌اشتراک‌گذاری و به‌کارگیری دانش هستند.
تا این لحظه که در حال نوشتن این مطلب هستم، متخصصان علوم پزشکی راهکاری برای درمان کرونا پیدا نکرده‌اند. البته دیر یا زود این اتفاق می‌افتد و بساط این ویروس نیز برچیده خواهد شد. امیدوارم که در دوران پساکرونا توجه بیش‌تری به مقوله مدیریت دانش در حوزه بهداشت و درمان شود و مراکز درمانی کشور ما نیز مانند بیمارستانهای برتر دنیا از رویکردهای مدیریت دانش بهره‌مند شوند.
پانوشت:
[1] Strengthening Use, Capacity, Collaboration, Exchange, Synthesis, and Sharing
