مستندسازی، هنر ثبت وقایع و دانش بشری، از دیرباز به‌عنوان یکی از مهمترین ابزارهای ارتباطی در میان تمدن‌ها شناخته‌شده است. کتیبه‌های سنگی که از حکومت‌های باستانی به‌جای مانده‌اند، شاهدی بر این مدعا هستند. این کتیبه‌ها نه‌تنها اطلاعاتی درباره‌ی قوانین، اعتقادات و دستاوردهای آن دوران را در خود نگه‌داشته‌اند، بلکه نشان‌دهنده‌ی درک عمیق بشر از اهمیت حفظ و انتقال دانش به نسل‌های آینده هستند. اهمیت مستندسازی در تمدن‌های باستانی تمدن‌های باستانی مانند ایران، مصر، بابل، یونان و روم، با استفاده از کتیبه‌های سنگی، تلاش کردند تا دستاوردها، قوانین، معاملات و رویدادهای مهم را برای همیشه ثبت کنند. این کتیبه‌ها نه‌تنها به‌عنوان ابزاری برای اطلاع‌رسانی عمل می‌کردند، بلکه به‌عنوان وسیله‌ای برای تثبیت قدرت و مشروعیت حکومت‌ها نیز به کار می‌رفتند.
برای مطالعه‌ی مقالات تخصصی مدیریت دانش به پایگاه دانش مراجعه فرمایید.
کتیبه‌های سنگی و مستندسازی
تکنیک‌های مستندسازی حکاکی بر روی سنگ، به دلیل دوام و ماندگاری بالا، یکی از محبوب‌ترین شیوه‌های مستندسازی در میان تمدن‌های باستانی بود. هنرمندان و صنعتگران با استفاده از ابزارهایی مانند قلم‌زنی و تراش سنگ، متون و تصاویر پیچیده‌ای را خلق می‌کردند که هم‌اکنون نیز مورد تحسین قرار می‌گیرند. محتوای کتیبه‌ها کتیبه‌های سنگی معمولاً شامل متون حقوقی، دینی، تاریخی و ادبی بودند. برخی از معروف‌ترین کتیبه‌ها شامل فرمان‌های پادشاهی، قوانین حمورابی و حتی داستان‌های حماسی مانند حماسه‌ی گیلگمش هستند.
کتیبه‌های سنگی به ما اجازه می‌دهند تا تاریخ را از منظر اول شخص مشاهده کنیم و درک بهتری از زندگی، فرهنگ و اجتماعات گذشته داشته باشیم. آن‌ها همچنین به‌عنوان منابع اولیه برای مطالعه‌ی تاریخ، ارزشمند هستند. کتیبه‌های سنگی حکومت‌های باستانی، نه‌تنها به‌عنوان یادگاری از گذشته‌های دور باقی‌مانده‌اند، بلکه به‌عنوان نمادی از اهمیت مستندسازی و انتقال دانش به نسل‌های آینده شناخته می‌شوند. این کتیبه‌ها که هنوز هم پس از هزاران سال قابل مطالعه هستند، به ما یادآوری می‌کنند که مستندسازی نه‌تنها وسیله‌ای برای حفظ تاریخ است، بلکه ابزاری برای آموزش و الهام‌بخشی به آیندگان نیز می‌باشد. ایران از حیث آفرینش سنگ‌نوشته‌ها جزء چند کشور باستانی است و یکی از خاستگاه‌های کتیبه‌نویسی در جهان است که از دوره ایلامیان به‌طور گسترده آغاز می‌شود و تا دوره معاصر همچنان ادامه می‌یابد. تا اواخر دوره ساسانی، کتیبه‌نویسی یکی از اسناد و مدارک رسمی دولت تلقی می‌شد.
کتیبه بیستون؛ بزرگ‌ترین سنگ نوشته جهان
سنگ‌نوشته یا کتیبه بیستون بزرگ‌ترین سنگ‌نوشته جهان، نخستین متن شناخته‌شده ایرانی و از آثار دودمان هخامنشیان (۵۲۰ پ. م) واقع در شهر بیستون از توابع شهرکرمانشاه در سی کیلومتری شهر کرمانشاه بر دامنه کوه بیستون است. سنگ‌نوشته بیستون یکی از مهمترین و مشهورترین سندهای تاریخ جهان و مهمترین متن تاریخی در زمان هخامنشیان است که شرح پیروزی داریوش بزرگ را بر گئومات مغ و به بند کشیدن یاغیان را نشان می‌دهد. ژنرال گاردان فرانسوی معتقد بود که سنگ‌نوشته بیستون، نمایشگر مسیح و ۱۲ حواریون وی می‌باشد درحالی‌که رابرت کر پورتر، جهانگرد، دیپلمات و نویسنده انگلیسی نیز اعتقاد داشت که این سنگ‌نوشته، اشاره به ماجرای شلمنسر یکم و ده قبیله گمشده بنی‌اسرائیل دارد.
سنگ‌نوشته بیستون ازآنجایی‌که در ۳ نسخه مشابه (هم‌معنی) به زبان ایلامی، زبان اکدی و فارسی باستان و به خط میخی نگاشته شده‌است، یکی از مهمترین عوامل رمزگشایی خط میخی و زبان فارسی باستان بوده‌است و اهمیتی مشابه با سنگ رزتا در رمزگشایی از هیروگلیف مصری دارد. محوطه بیستون از آثار ملی ایران است و خود این اثر هم از سال ۲۰۰۶ یکی از آثار ثبت‌شده ایران در میراث جهانی یونسکو است. در این مجموعه باستانی از نخستین دوران حیات بشر تا دوران معاصر اثر وجود دارد. کهن‌ترین آثار موجود در این محوطه، متعلق به دوران پارینه سنگی میانی و جدیدترین آن‌ها مربوط به دوران صفویه است، اما شهرتش را بیش از همه مدیون کتیبه و نقش برجسته داریوش اول هخامنشی (۵۲۱-۴۸۶ پیش از میلاد) است که در ارتفاع حدود ۸۰ متری از پای کوه، بر دل صخره حک شده است.
چه موضوعاتی در بیستون مستند شده است؟
سنگ نبشته بیستون بیش از 1200 سطر در سه زبان است که به موضوعات زیر پرداخته است:
- معرفی داریوش از زبان خود او
- دودمان هخامنشی
- چگونگی اعاده پادشاهی به هخامنشیان
- شیوه حکومت داریوش
- مرگ کمبوجیه
- طغیان گئوماتا و کشته شدن او در پاییز ۵۲۲ ق م
- شورش و طغیان در بسیاری از سرزمین‌ها و سرکوبی آن‌ها و اعاده نواحی بسیاری که از فرمان‌برداری سر باز زده بودند
- پیروزی‌هایی که در نوزده نبرد نصیب داریوش شده‌است و از جمله پیروزی مهم و دشوار بر سکاها
- چگونگی استقرار آرامش و امنیت در امپراتوری پهناور
- رد ادعاهای یاغیان ضدحکومت
- هشدار نسبت به دروغگویی
- دفاع از راستی و راستگویی
- دعای نیک در حق کشور و مردم
- سپاسگزاری داریوش از یاری‌های اهورامزدا در غلبه بر معارضان و بازگشتن صلح
- اندرز به شاهان آینده و کسانی که کتیبه بیستون را می‌خوانند
- نام کسانی که در غلبه بر گئوماتا از داریوش پشتیبانی کردند
- اشاره به انتشار متن کتیبه در سراسر قلمرو هخامنشی
از پیشینیان بیاموزیم!
طی سال‌هایی که به‌عنوان مشاور و مدرس مدیریت دانش در سازمان‌های مختلف فعالیت می‌کنم، همواره در رابطه با ضرورت، اهمیت و الزامات مدیریت دانش و مستندسازی صحبت کردم، چه با مدیران ارشد و چه با کارشناسان سازمان. معمولا کسانی که مویی سفید کرده‌اند و سابقه کاری بیشتری دارند، متفق القول اعلام می‌کنند که در گذشته نه‌چندان دور، اقدامات مدیریت دانش به‌واسطه فرهنگ مناسب مدیریت دانش به‌خوبی انجام می‌شد ولی به‌مرورزمان از این فرهنگ فاصله گرفتیم که خود مدخلی برای عارضه‌یابی و واکاویست که در مجال این بحث نمی‌گنجد.
نکته‌ای که برای من جالب بود و دوست داشتم آن را با شما به اشتراک بگذارم این است که پیشینیان ما به چه زیبایی و با چه هنر خارق‌العاده‌ای اقدام به مستندسازی موضوعات دوره خودشان در کتیبه‌های سنگی نموده‌اند که نمونه‌های آن در سطح کشور بی‌شمار است و یکی از مهمترین آن‌ها کتیبه‌ای بیستون است. به اعتقاد من گاهی باید به گذشته خودمان نگاه کنیم و درس بیاموزیم و ببینیم که چه‌کارهای خوبی انجام دادند و همان‌ها را تکرار کنیم و الزاماً نیازی به مقالات روز دنیا و چارچوب‌ها و استانداردهای امروزی نیست برای اینکه به اهمیت، ضرورت و الزام موضوع مدیریت دانش پی ببریم!
هرکه نامخت از گذشت روزگار نیز ناموزد ز هیچ آموزگار
