آتش‌بازی آهنی کوئشان (Queshan) در دوران سلسله سونگ شمالی چین پدید آمده و بیش از هزار سال قدمت دارد. روایت شده که در آن دوران، مردم محلی برای رفع خشک‌سالی داوطلبانه پول جمع‌آوری کرده و معابدی ساخته‌اند. در فرایند ذوب آهن برای ساخت زنگ‌های بزرگ، آهنگران به‌طور تصادفی به تکنیکی دست یافتند که بعدها به یک سرگرمی فولکلوریک تبدیل شد.
در این روش، آهن تا دمای ۱۵۰۰ درجه سانتی‌گراد گرم شده و با ابزارهای خاصی به هوا پرتاب میشود تا جرقه‌های درخشان و الگوهای زیبایی ایجاد کند. این هنر نه‌تنها ارزش تزئینی خاصی دارد، بلکه نمادی از ثروت، رونق کسب‌وکار و امید به آینده‌ای بهتر است.
وضعیت کنونی انتقال این هنر
به دلیل دشواری انتقال مهارتهای اجرای آتش‌بازی آهنی و هزینه‌های بالای آن، این هنر در معرض فراموشی قرار دارد. با پیر شدن استادان این فن و بی‌علاقگی نسل جوان، خطر از بین رفتن این دانش به‌شدت افزایش یافته است. اگر نسل قدیمی از بین برود، مهارتهای آنها بدون ثبت و حفظ مناسب از بین خواهد رفت.
یکی از مشکلات اساسی، روش‌های محدود انتقال این دانش است. به دلیل انتشار کند و راه‌های ناقص آموزشی، دانش مرتبط با این تکنیک ممکن است به‌مرور ناقص شده یا کاملاً ناپدید شود.
لی شی، پژوهشگر این حوزه، پیشنهاد کرده است که ایجاد آرشیو میراث فرهنگی ناملموس (ICH: intangible cultural heritage) میتواند راه‌حلی برای این مشکل باشد. این آرشیوها دانش مرتبط را در قالبی پایدار و مستند حفظ می‌کنند. ایکوجیرو نوناکا، نظریه‌پرداز مدیریت دانش، دانش را به دو نوع صریح و ضمنی تقسیم کرده است. بر این اساس، می‌توان این هنر را در هر دو دسته مستند کرد و از زوال و از دست رفتن آن جلوگیری نمود.
مستندسازی دانش مرتبط با آتش‌بازی آهنی
ثبت دانش آشکار: برای مستندسازی مؤثر این دانش، باید آن را به‌صورت جامع و سیستماتیک ثبت کرد. این کار شامل مستندسازی روش اجرا، سیر تحول این تکنیک در مناطق و دوره‌های مختلف و تهیه منابع مرجع برای نسل‌های بعدی است.
بصری‌سازی دانش پنهان: دانش ضمنی این هنر شامل حس لامسه استادکار و مهارتهای ظریفی مانند میزان کنترل آتش است که با کلمات یا تصاویر ساده قابل انتقال نیست. برای حفظ این دانش، می‌توان با خبرگان و استادان این فن مصاحبه کرد تا تکنیکها و تجربیات خود را به‌صورت شفاهی بیان کنند. علاوه‌براین، روش‌های آموزش عملی و تعاملی می‌توانند مؤثر باشند. مشاهده اجرای زنده، تمرین عملی و دریافت بازخورد آنی باعث درک عمیق‌تر و انتقال بهتر دانش میشود.
برای مطالعه‌ی مقالات تخصصی مدیریت دانش به پایگاه دانش مراجعه فرمایید.
انتقال مؤثر هنر آتش‌بازی آهنی
مدل نوناکا فرآیند تبدیل دانش را به چهار مرحله تقسیم میکند:
- اجتماعی‌سازی Socialization
- برون‌سازی Externalization
- ترکیب Combination
- درونی‌سازی Internalization
این مدل میتواند برای انتقال دانش آتش‌بازی آهنی به‌کار رود. در ادامه، این فرآیند با استفاده از مثال فردی به نام “سپتامبر” بررسی میشود که مهارت اجرای این هنر را فراگرفته است.
- اجتماعی‌سازی Socialization
در این مرحله، مهارتها از طریق مشاهده، تقلید، تمرین عملی و آموزش چهره به چهره منتقل می‌شوند و شاگرد از این طریق میتواند به‌تدریج بر مهارتهای استاد مسلط شود. سپتامبر زیر نظر یانگ جیانجون، یکی از استادان میراث فرهنگی، آموزش دیده و با دقت حرکات استاد را مشاهده و تمرین کرده و به‌تدریج با تقلید و تمرین مستمر بر مهارتها و تجارب مسلط گردید.
- برون‌سازی Externalization
در این مرحله، دانش ضمنی به‌صورت مدارک، متون آموزشی و تصاویر مستند و تبدیل به دانش صریح میشود. استاد تکنیکها و اقدامات احتیاطی آتش‌بازی آهنی را در قالب متن یا نمودار ثبت میکند. این دانش صریح نه‌تنها به شاگرد کمک میکند تا مهارتها را بهتر درک کند بلکه برای سایر فراگیران در آینده نیز تسهیلگر خواهد بود. سپتامبر پس از یادگیری، تجربیات خود را به‌صورت ویدئویی و نوشتاری مکتوب نمود و در شبکه‌های اجتماعی مانند ویبو و تیک‌تاک با افراد دیگری به اشتراک گذاشته و به گسترش این هنر کمک کرده است.
- ترکیب Combination
ترکیب و طبقهبندی دانش صریح راه مهمی برای نوآوری دانش است که این مرحله در یکپارچگی و نوآوری مهارتها منعکس میشود. در این مرحله، تجربه، خلاقیت اعضای تیم، پیشنهادات مخاطبان و دانش صریح جمع‌آوری میشود تا یک پایگاه دانش سیستماتیک تشکیل شود که دسترسی و یادگیری را آسانتر کند. سپتامبر ویدیوهایی تهیه کرده که اجرای آتش‌بازی آهنی را با افکت‌های بصری و موسیقی ترکیب کرده‌اند. او همچنین اطلاعات مربوط به این هنر را جمع‌آوری، تحلیل و سازماندهی کرد که با تجربیات و بینشهای عملی خود ترکیب شده است و آنها را در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرد.
- درونی‌سازی Internalization
در این مرحله، دانش از طریق تمرین مداوم و مطالعه مستمر آنچه شاگرد آموخته است درونی میشود. سپتامبر پس از یک دوره مطالعه و تمرین‌های طولانی، توانست مهارتهای استاد خود درونی کرده و آنها را به‌طور مستقل اجرا کند. او نه‌تنها قادر به اجرای مستقل آتش‌بازی آهنی شد بلکه حتی خلاقیت‌ها و سبک شخصی خود را نیز در آن گنجاند.
ادغام تکنیک آتش‌بازی آهنی با فناوری‌های نوین
فناوری‌های واقعیت مجازی VR و واقعیت افزوده AR می‌توانند به پلی بین این میراث فرهنگی ناملموس و عموم تبدیل شده و به حفظ و ترویج این هنر کمک کنند. ادغام این دو فناوری با آتش‌بازی آهنی نه تنها به روشی جذاب و کم‌سابقه برای نمایش این میراث تبدیل میشود بلکه علاقه و تمایل شدید مردم را به کشف میراث فرهنگی ناملموس با جذابیت منحصربه‌فردش برمیانگیزد.
کاربرد واقعیت مجازی VR
از طریق واقعیت مجازی اجرای این تکنیک میتواند به‌صورت تعاملی و واقعی شبیه‌سازی شود. افراد می‌توانند با استفاده از هدست‌های واقعیت مجازی فرایند اجرای این تکنیک را از نزدیک مشاهده کنند. این تجربه همزمان آموزشی و سرگرم‌کننده بوده و به درک عمیق‌تر این هنر کمک خواهد کرد.
کاربرد واقعیت افزوده AR
واقعیت افزوده میتواند نمایش‌های مجازی آتش‌بازی آهنی را در محیط واقعی ترکیب کند. این فناوری حتی میتواند به کاربران این امکان را بدهد که شبیه‌سازی اجرای این تکنیک را خودشان تجربه کنند.
نتیجه‌گیری
با استفاده از نظریه‌های مدیریت دانش، به‌ویژه ایجاد آرشیوهای میراث فرهنگی ناملموس، مستندسازی دانش ضمنی و ترکیب این هنر با فناوری‌های نوین، می‌توان انتقال و حفاظت از تکنیک آتش‌بازی آهنی را بهبود بخشید.
این اقدامات نه‌تنها به توسعه پایدار این تکنیک کمک میکند، بلکه مدلی مؤثر برای حفاظت از سایر میراث‌های فرهنگی ناملموس ارائه می‌دهد.
منبع:https://realkm.com/2025/01/15/research-on-the-inheritance-and-innovative-strategy-of-queshan-iron-fireworks-technique-under-the-perspective-of-knowledge-management/
